سیمای مهاجرت، از نگاه مهاجران/ گزارشی از نمایش فیلم مستند «اعتراض وارد نیست»
شب گذشته و در دومین جلسه از برنامههای نمایش فیلم که در مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی برگزار میشود مستند «اعتراض وارد نیست» ساختهی مشترک فرناز و محمدرضا جورابچیان به نمایش درآمد و سپس این فیلم با حضور روبرت صافاریان، منتقد سینما مورد نقد و بررسی قرار گرفت.
در ابتدای این جلسه که با استقبال علاقهمندان سینمای مستند همراه بود، فرناز جورابچیان در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان (مسئول جلسههای نمایش فیلم و مجری برنامه) در خصوص نحوهی کارگردانی مشترک و تقسیم وظایف در هنگام ساخت فیلم گفت: «این پرسشی است که معمولاً همه از ما میپرسند و اغلب میخواهند بدانند یک خواهر و برادر چهگونه با هم و در کنار هم کار میکنند!»
وی افزود: «خوشبختانه من و برادرم محمدرضا رابطهی خوبی با همدیگر داریم. میتوان گفت کار کردن ما با هم مثل اداره کردن شرکتی است که دو رییس دارد. در حقیقت هرکدام از ما به شکل مستقل ایدههای خودش را دارد ولی ایدههایش را با نفر دیگر به اشتراک میگذارد و باعث پیشرفت کار میشود.»
جورابچیان همچنین گفت: «ما به همدیگر احترام میگذاریم و خوشبختانه همین نکته باعث شده رابطهی ذهنی خاصی که با هم داریم تقویت شود. البته بهصورت طبیعی گاهی هم دعوا میکنیم اما به سرانجام رسیدن شش پروژهای که تا به حال با هم ساختهایم نشان میدهد این روش کار کردن موثر بوده و خوشبختانه جواب داده است.»
محمدرضا جورابچیان نیز در توضیح این نکته افزود: «من و خواهرم برای پیشگیری از سوءتفاهمهای احتمالی، وظایف خود را تقسیم میکنیم. بهعنوان مثال من بیشتر کارهای فنی را انجام میدهم و خواهرم بیشتر طراحی ایدهها را برعهده دارد.»
وی گفت: «از آنجا که همیشه از نظر عاطفی به هم واسطه بودهایم مشکلی هم در کار کردن با همدیگر نداریم. البته از آنجا که فرناز خواهر بزرگتر من است طبعاً من از او حرفشنوی دارم و همین باعث شده در کنار هم گروه خوبی را تشکیل دهیم.»
وی سپس در پاسخ به پرسش دیگری از سوی ناصر صفاریان مبنی بر نحوهی زمانبندی برای حضور سر صحنهی فیلمبرداری گفت: «ما همیشه برای صحبت کردن با همدیگر وقت میگذاریم. البته بخش عمدهای از فضایی که میخواستیم دربارهاش فیلم بسازیم را از قبل میشناختیم و به همین خاطر کار کردن در چنین فضایی برایمان نسبتاً راحتتر بود.»
محمدرضا جورابچیان افزود: «البته اگر قرار بود گفتوگویی را ضبط کنیم، حضور هر دویمان ضروری بود و طبعاً هر دو نفر سر صحنه حضور داشتیم اما در بخشهایی که نیاز به انجام این کار نبود، من بهعنوان تصویربردار، گاهی به تنهایی کارها را انجام میدادم و نیازی به حضور فرناز نبود.»
بخش بعدی این جلسه به صحبتهای روبرت صافاریان اختصاص داشت. این منتقد سینما در پاسخ به نکتهی مطرح شده از سوی صفاریان مبنی بر علاقهمندی زنان فیلمساز نسبت به ساخت موضوعهایی در ارتباط با افغانتبارهای مقیم ایران گفت: «در حال حاضر از آنجا که این نکته میتواند اتفاقی باشد، تحلیل خاصی نمیتوان در اینباره ارائه کرد.»
وی سپس با اشاره به تاثیر مولفهها در سینمای مستند گفت: «گاهی وقتها کسانی که جلوی دوربین این نوع فیلمها حضور دارند شریک مولف فیلم به حساب میآیند. خصوصاً در مورد این فیلم که گفتوگومحور است و افراد مختلفی در آن حضور دارند.»
صافاریان با اشاره به رشد و گسترش این عناصر در سینمای مستند گفت: « آدمها در سالهای اخیر نسبت به گذشته خیلی راحتتر در مقابل دوربین قرار میگیرند و حرف خود را میزنند. این ویژگی چنان به سینمای مستند راه پیدا کرده که خیلی وقتها معلوم نیست فیلمساز موضوع را پیدا کرده یا موضوعها فیلمساز را! البته به نظرم، در مجموع، ترکیبی از این دو است.»
در ادامهی جلسه، فرناز جورابچیان در پاسخ به پرسش ناصر صفاریان مبنی بر نحوهی پیدا کردن سوژه و تکمیل تحقیقات برای ساخت این فیلم گفت: «من و محمدرضا هردو از کودکی تنیس بازی میکردیم و از همان موقع در اغلب زمین تنیسهای بخش خصوصی با توپ جمعکنهایی مواجه میشدیم که اغلبشان از افغانستان به ایران مهاجرت کرده بودند. میتوان گفت ما با این بچهها بزرگ شدیم و گاهی آنها در هنگام بازی، نقش بازیکنان حریف ما را برعهده میگرفتند و به خوبی از عهدهی انجام این کار برمیآمدند.»
وی ساخت فیلم بر اساس زندگی یکی از این افراد را نقطهی شروع مستند «اعتراض وارد نیست» دانست و افزود: «متاسفانه اغلب مهاجران افغانتبار که به کشور ما مهاجرت کردهاند به دلیل مشکلات اقامتی با بیثباتی روبهرو هستند و هر لحظه ممکن است به افغانستان بازگردانده شوند؛ و این مشکلی بود که دامنگیر سوژهی اصلی فیلم ما هم شد. اما این نکته مانع کار من و برادرم نشد و ما ساخت فیلم را با شخصیتهای دیگری ادامه دادیم.»
صحبتهای روبرت صافاریان، ادامهدهندهی جلسهی نقد و بررسی «اعتراض وارد نیست» بود. این منتقد سینما ساخته شدن مستندهایی دربارهی مهاجران اهل افغانستان را «یک اتفاق خوب» برشمرد و گفت: «این فیلمها تا حدی کنجکاوی ما را نسبت به این گروه از مهاجران برطرف میکنند اما بهصورت کامل به آن پاسخ نمیدهند.»
وی سپس با انتقاد از عدم پرداخت جامعهی روشنفکری به موضوع اقلیتهای قومی، مذهبی و مشکلات آنها گفت: «با وجود تفاوتهای قابل ملاحظهای که میان ارامنهی مقیم ایران و جامعهی افغانتبارهای کوچ کرده به ایران وجود دارد باید پذیرفت که هر دو این اقلیتها بخشی از مهاجران ساکن ایران را تشکیل میدهند. کسانی که از این نگاه در جامعهی کاملاً یکدست ایران حضور چشمگیری ندارند و متاسفانه حتی تا نسلهای بعدی هم به آنها به چشم یک مهاجر نگاه میشود نه یک شهروند ایرانی.»
صافاریان گفت: «مستند «اعتراض وارد نیست» نشان میدهد برخلاف تصور ما، همهی افغانتبارها به دلیل وقوع جنگ و اوضاع نابهسامان به ایران مهاجرت نکردهاند و میل به پیشرفت و برخورداری از زندگی بهتر، عامل مهاجرت بخشی از این افراد به کشور ما بوده است.»
وی سپس با اشاره به حسن نیت موجود در جامعه نسبت به برخی اقوام مهاجر (از جمله: ارامنه و مهاجران اهل افغانستان) گفت: «باید پذیرفت در هیچ جامعهای نیکی و افراد نیکرفتار بهصورت مطلق وجود ندارند و از این زاویه میتوان گفت متجانس دیدن یک جامعه، خودش نوعی نگاه غیرانسانی است.»
صافاریان ضمن اشاره به عدم نمایش تبعیض بهعنوان عاملی برای جلب ترحم تماشاگران فیلم گفت: «ما در حال حاضر در شرایطی هستیم که باید گفت شناخت بسیار دقیق و کاملی از جامعهی مهاجران افغانتبار نداریم و این در حالی است که در سراسر مستند «اعتراض وارد نیست» نگاه مثبتی نسبت به این افراد و جامعهی آنها وجود دارد و در ضمن به ساز و کار تشکیلات و سازماندهی این افراد هم اشاره نمیشود. در حالی که معمولاً در اینگونه تشکیلات اقلیتی، اختلاف سلایق و سلسله مراتب باعث بروز اختلافها میشود.»
در این بخش، فرناز جورابچیان در پاسخ به نکتهی مطرح شده از سوی منتقد جلسه گفت: «قصد من و برادرم از ساخت این فیلم این نبود که مهاجران اهل افغانستان را خوب نشان بدهیم. ما از این طریق میخواستیم دربارهی گروهی از مهاجران حرف بزنیم که در برخی ورزشگاهها و زمینهای تنیس مشغول فعالیت هستند اما خیلیها هیچ اطلاعاتی دربارهی آنها ندارند.»
صحبتهای محمدرضا جورابچیان پایانبخش جلسهی نقد و بررسی «اعتراض وارد نیست» بود. وی گفت: «من و خواهرم نمیخواستیم تصویر متداولی که از مهاجران افغانتبار در جامعهی ایران وجود دارد را به نمایش بگذاریم و قصدمان این بود که فضای تازهای را به تماشاگران نشان بدهیم.»
جورابچیان افزود: «در نیمهنهایی المپیک لندن، یک تکواندوکار اهل کشور افغانستان موفق شد یک تکواندوکار ایرانی را شکست بدهد و با صعود به دور بعد موفق شد مدال طلا را از آن خود کند. بد نیست بدانید آن تکواندوکار حدود ده سال در تهران و در یک سلمانی کار کرده بود. در چنین وضعیتی پرسشی که ایجاد میشود این است که وقتی ورزشکاران اهل افغانستان میتوانند بهعنوان شهروند ایرانی به فعالیت خود ادامه داده و برای ما موفقیتهای جهانی کسب کنند چرا با وقوع چنین موقعیتی مخالفت میشود؟!»
وی تدوین «اعتراض وارد نیست» را یکی از مهمترین ویژگیهای این فیلم برشمرد و گفت: «خوشبختانه بهمن کیارستمی که تدوین فیلم را انجام داد موضوع آن را خیلی دوست داشت و طبعاً خیلی به آن کمک کرد. در حقیقت او روح مضاعفی به فیلم داد که در نسخهی نهایی آن کاملاً مشهود است.»
از دیگر رخدادهای نمایش «اعتراض وارد نیست» میتوان به همراهی تعدادی از چهرههای افغانتبار فیلم در سالن نمایش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی اشاره کرد که حضور و تشویق آنها از سوی تماشاگران، از جمله حاشیههای جالب نمایش و نقد و بررسی این فیلم بود.
این وبلاگ تلاش ناچیزیست برای انتشار نوشتههایی دربارهي سینما، تلویزیون و ادبیات.