برشهایی از یک قضاوت ناتمام/گزارشی از نمایش مستند «قاضی و مرگ»
شامگاه یکشنبه پنجم شهریورماه، سالن سینماحقیقت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، میزبان نمایش و سپس نقد و بررسی فیلم مستند «قاضی و مرگ» بود که در آن به برشهایی از زندگی نورالله عزیزمحمدی، یکی از مشهورترین چهرههای قضاوت در زمینهی پروندههای جنایی پرداخته شده است.
در ابتدای این جلسه که با استقبال چشمگیر مخاطبان در هر دو سالن نمایش فیلم همراه بود، مهدی کوهیان (تهیهکننده) و حسن خادمی (کارگردان) ضمن عرض خیرمقدم، تماشاگران را به تماشای این فیلم دعوت کردند.
پس از نمایش فیلم نیز بخش نقد و بررسی انجام شد که در آن، جدا از کارگردان فیلم، مهرداد فراهانی بهعنوان منتقد مهمان و عادل مقدس بهعنوان کارشناس حقوقی حضور داشتند. در ابتدای این بخش، منتقد مهمان جلسه گفت: «نفس ساخته شدن این فیلم را میتوان یک اتفاق ارزیابی کرد. در حقیقت اگر سینمای مستند ایران را یک اطلس در نظر بگیریم باید پذیرفت در این میان جای فیلمی با محوریت یک قاضی دادگاه خالی بود؛ و چه خوب که این جای خالی اینک با فیلم «قاضی و مرگ» پر شده است.»
مهرداد فراهانی در پاسخ به نکتهی مطرح شده از سوی ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسههای نمایش فیلم) در اینباره گفت: «پیش از این در سینمای مستند و داستانیِ ایران بهصورت مکرر شاهد نمایش تصویر وکلا بودهایم. در حالی که تا به حال فیلمی دربارهی یک قاضی ساخته نشده بود.»
وی سپس با اشاره به تصویر ارائه شده از دادگاه در برخی فیلمهای داستانی گفت: «در این فیلمها اغلب، دوربین در جایگاه قاضی دادگاه قرار میگیرد تا شخصیتها بیواسطه مورد قضاوت تماشاگر قرار گیرند. اما در فیلم «قاضی و مرگ» شاهد هستیم که اینبار دوربین بهسوی قاضی برگشته تا تماشاگر بهصورت مستند، شاهد زندگی روزمرهی یکی از آنها باشد.»
در ادامهی جلسه، حسن خادمی در پاسخ به پرسشی دربارهی نحوهی دریافت مجوزهای قانونی برای ساخت این فیلم گفت: «ساخت این فیلم حدود چهار سال طول کشید که بخشی از این زمان، صرف دریافت مجوزهای لازم برای تصویربرداری از دادگاهها و اماکن مرتبط با آن شد.»
وی گفت: «نیمی از دشواری ساخت فیلم مستند، شامل تلاش برای راضی کردن افراد به حضور در مقابل دوربین تصویربرداری و عبور از مرحلهی دریافت مجوزهاست. مراحلی که بخش عمدهای از وقت و انرژی مستندساز را به خود اختصاص میدهند.»
خادمی در پاسخ به پرسش مجری برنامه دربارهی نحوهی همکاری نورالله عزیزمحمدی با این فیلم گفت: «خوشبختانه ایشان همکاری بسیار خوبی با ساخت این فیلم داشت و با نگاهی لیبرالی که داشت هیچ محدودیتی برای تولید آن ایجاد نکرد.»
وی همچنین دربارهی میزان شناخت و آشنایی خود با سوژهی این فیلم گفت: «تا پیش از ساخت این مستند، شناخت چندانی از عزیزمحمدی نداشتم اما در طول مدت زمان ساخت این فیلم با او زندگی و معاشرت کردم تا بهتر بتوانم ایشان را بشناسم.»
بخش بعدی به صحبتهای کارشناس حقوقی جلسه اختصاص داشت. عادل مقدس، شخصیت قاضی عزیزمحمدی را بسیار نادر و کمیاب توصیف کرد و افزود: «بعید میدانم در هیچ نقطه از دنیا کسی بتواند به این راحتی شاهد زندگی خصوصی یک قاضی باشد. خوشبختانه عزیزمحمدی از ذهن بازپرسی بسیار پویایی برخوردار است که شاید حتی بتوان گفت اکتسابی نیست؛ و ذاتی است.»
وی گفت: «شخصیت واقعی ایشان همین است که در این فیلم به نمایش گذاشته شده. فردی با نگاهی خاص و ویژه به پروندهی جرایم جنایی که از بازگو کردن جزییات دلخراش آن حتی در جمع خانوادهی خود ابایی ندارد.»
در ادامهی جلسه، مهرداد فراهانی، ضمن اشاره به ساختار گزارشی «قاضی و مرگ» گفت: «در این فیلم تلاش شده تا برشهایی از زندگیِ قاضیِ مورد بحث بهصورت پراکنده به نمایش گذاشته شود؛ و به همین خاطر بسیاری از جزییات زندگی شخصی و حرفهای این شخصیت، از جمله، نحوهی رسیدگی به برخی پروندههای جنجالی ناگفته مانده است.»
وی سپس با اشاره به حضور پراکندهی این شخصیت در سالهای اخیر و در برخی فیلمهای مستند گفت: «فیلم «قاضی و مرگ» را میتوان یک اثر دوپاره دربارهی شخصیتی دانست که بخش حضور حرفهای او (در محل کار) به اندازهی نمایش تصویر شخصی او (در جمع خانواده) مورد پرداخت قرار نگرفته است؛ و شاید بتوان گفت این نکته، از نگاه محافظهکارانهی فیلمساز نسبت به سوژهاش ناشی شده است.»
بخش بعدی جلسه به صحبتهای مهدی کوهیان تهیهکنندهی فیلم اختصاص داشت. وی که در میان تماشاگران حضور داشت گفت: «زمانی که حسن خادمی برای دریافت کمک به من مراجعه کرد قصد داشت فیلم دیگری بسازد اما در نهایت، تلاشهای او به ساخت «قاضی و مرگ» منجر شد که نسبت به سوژهی قبلی، مهمتر و حتی میتوان گفت جذابتر بود.»
کوهیان دریافت مجوز تصویربرداری و حضور در دادگاهها را یکی از دشوارترین بخشهای تولید این فیلم برشمرد و افزود: «تصویرهایی که در این فیلم، از مراحل رسیدگی به پروندهها وجود دارد، از تبحر کارگردان فیلم نسبت به حضور در دادگاه ناشی شده است. متاسفانه قوه قضاییه با نمایش برخی دادگاههای جنجالی (از جمله: دادگاه آمنه بهرامی) در این فیلم مخالفت کرد و من امیدوارم روزی امکان نمایش اینگونه دادگاهها و ساخت فیلم مستقل و دیگری دربارهی آنها فراهم شود.»
ادامهی این جلسهی نقد و بررسی به توضیحات حسن خادمی دربارهی فیلم خود اختصاص داشت. وی در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران حاضر در سالن دربارهی امکان دلسردی خود از تهیهی مواد تصویریِ بیشتر برای گسترش موضوع فیلم خود گفت: «نه دلسرد شدم و نه خسته. اما نکته اینجاست که طراحی من برای ساخت چنین فیلمی همین بود که به نمایش گذاشته شد. در حقیقت، در طول روند ساخت فیلم، ایدههایی برای کاربرد عناصر مختلف در آن مطرح شد اما در نهایت به این جمعبندی منجر شد.»
خادمی با اشاره به این نکته که قصد ندارد در نسخهی نهایی فیلم خود تغییراتی ایجاد کند گفت: «برای ساخت این فیلم چهار سال وقت صرف شد؛ و از نظر من این پروژه دیگر به پایان رسیده است.»
در ادامهی جلسه، عادل مقدس، کارشناس حقوقی حاضر در جلسه با اشاره به کاستیهای موجود در این فیلم گفت: «مستند «قاضی و مرگ» توقعی که دربارهی پرداختن به چنین موضوعی وجود دارد را به صورت کامل برآورده نکرده است. این در حالی است که اگر قرار است به اینگونه سوژههای حساس پرداخته شود، نکتههای ریز و بسیار مهم آن نیز باید مورد بررسی واقع شود.»
وی روش تحقیق و مطالعه دربارهی نزدیک شدن به سوژههای حقوقی را مهمترین پیششرط برای ساخت فیلم مستند دراینباره دانست و افزود: «این نکته را میتوان کمبود اصلی فیلم مورد بحث دانست. فیلمی که ساخته شدن آن شایستهی قدردانی و نقطهضعفهای آن لازم به یادآوری است.»
در ادامهی این بخش، مهرداد فراهانی، بخشهایی از ابهامهای مورد نظر کارشناس حقوقی جلسه را ناشی از عدم پرداخت کافی از سوی فیلمساز دانست و افزود: «با وجود این که فیلمساز علاقهای به ایجاد تغییر در فیلم خود ندارد اما میتوان به ایشان پیشنهاد داد با تاکید بر گذر زمان در روند رسیدگی به پروندههای قضایی، بخشهایی از ابهام فیلم در اینباره را برطرف کند.»
وی گفت: «در جریان بررسی اینگونه پروندهها مراحلی نظیر: تجدید نظر، فرجامخواهی و مسائلی نظیر این وجود دارد که جای خالی آن در نسخهی نهایی فیلم به چشم میخورد.»
بخش پایانی این جلسهی نقد و بررسی به صحبتهای حسن خادمی، کارگردان مستند «قاضی و مرگ» اختصاص داشت. وی فیلم خود را برشی از واقعیت زندگی یک قاضی توصیف کرد و افزود: «در این فیلم سعی شده قضاوت شخصی فیلمساز در مورد شخصیت محوری آن کنار گذاشته شود تا چالش اصلی در مورد ارتباط میان مخاطبان و این شخصیت ایجاد شود.»
خادمی گفت: «وظیفهی یک مستند خوب شاید این باشد که مثلاً نمایش آن به ایجاد کنشهای اجتماعی و سیاسی نظیر کمپینهای حمایتی از موضوعهای مختلف منجر شود؛ و من امیدوارم «قاضی و مرگ» هم بتواند در این زمینه تاثیرگذار باشد. نکتهای که آرزوی هر مستندساز به حساب میآید.»
مرتبط: پیوند به همین نوشته در سایت سینماتجربی
این وبلاگ تلاش ناچیزیست برای انتشار نوشتههایی دربارهي سینما، تلویزیون و ادبیات.