روایتی از تداوم موج نو در سینمای ایران/ گزارشی از نمایش مستند «موج نو»
یک‌شنبه دوازدهم اردیبهشت سالن نمایش مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی میزبان نمایش و سپس نقد و بررسی مستند «موج نو» به کارگردانی احمدطالبی‌نژاد بود.
پس از نمایش این مستند که با استقبال علاقه‌مندان سینمای مستند همراه بود، فیلم یاد شده با حضور کارگردان فیلم و هوشنگ گلمکانی (از منتقدان سرشناس سینمای ایران) مورد بررسی قرار گرفت.
در ابتدای این جلسه، ناصر صفاریان، مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم به تماشاگران توصیه کرد بهتر است این فیلم را از زاویه‌ی یک مستند تحلیلی درباره‌ی تاریخ سینما نگاه کنند؛ نه یک فیلم پژوهشی. وی هم‌چنین با اشاره به انتقادهایی که پس از نخستین نمایش فیلم در جشنواره‌ی جهانی فیلم فجر مطرح شده بود از سازنده‌ی فیلم خواست تا در باره‌ی دلیل حضور برخی شخصیت‌های به ظاهر غیرمرتبط با موضوع موج نو سینمای ایران و انتظاری که عنوان فیلم به وجود می‌آورد توضیحاتی را ارائه کند.
احمد طالبی‌نژاد (منتقد پیش‌کسوت و فیلمساز) در این‌باره گفت: «حدود بیست سال قبل کتابی را گردآوری کرده بودم و در آن کتاب به کمک تعدادی از همکارانم، از نظر پژوهشی به موضوع موج نوی سینمای ایران پرداخته بودیم.»
وی افزود: «واقعیت این است که نام کتاب مورد بحث را «یک اتفاق ساده» گذاشته بودم. حال آن که شاید بهتر بود اسم آن کتاب را «موج نو» می‌گذاشتم و از عنوان «یک اتفاق ساده» برای این مستند استفاده می‌کردم.»
طالبی‌نژاد گفت: «روزی که ساخت این فیلم را آغاز کردم قصد نداشتم یک مستند پژوهشی در باره‌ی موضوع مورد بحث بسازم اما مشکلاتی که راه تولید را سد کرد باعث شد به فکر بیفتم این فیلم را با رویکرد تازه‌ای بسازم؛ نه آن‌چه که ایده‌اش را طراحی کرده بودم.»
وی هم‌چنین گفت: «برای ساخت این فیلم قصد داشتم با تعدادی از فیلم‌سازانی که آغازگر موج نو بودند گفت‌وگو کنم و قرار بود آن‌ها را در یک مهمانی بزرگ به صورت یک‌جا دور هم جمع کنیم. اما نتوانستیم این ایده را اجرایی کنیم؛ و طبعاً تصمیم گرفتیم فیلم را به شکل دیگری بسازیم.»
طالبی‌نژاد افزود: «خیلی‌ها از جمله مدیرعامل مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی مشکلات اجرایی این کار را گوشزد کرده بودند اما من که روی کمک و همکاری بعضی از دوستان فیلمساز حساب ویژه‌ای باز کرده بودم فکر نمی‌کردم آن‌ها تقاضای مرا رد کنند.»
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: «در ساخت این فیلم آن‌چه که برای من اهمیت داشت پرداختن به آدم‌هایی بود که بعضی از آن‌ها آغازگر راه موج نو و برخی دیگر ادامه‌دهنده‌ی آن بودند.»
طالبی‌نژاد بیان صریح شخصیت‌های داخل فیلم را مهم‌ترین ویژگی آن برشمرد و گفت: «به اعتقاد من این فیلم را باید با یک نگاه تاویلی نگاه کرد نه نگاهی انتقادی.»
وی هم‌چنین گفت: «تمام تلاشم را کردم تا فیلمم گرم و زنده باشد و به راحتی بتواند با تماشاگران ارتباط برقرار کند. امیدوارم این اتفاق افتاده باشد.»
این منتقد قدیمی سینمای ایران در بخش دیگری از این جلسه در پاسخ به نکته‌ای در باره‌ی استفاده از تصاویر فیلم «حاجیآقا آکتور سینما» در مستند مورد بحث گفت: «به نظر من فیلم «حاجیآقا آکتور سینما» اولین سنگ بنای سینمای نوین ایران را پایه‌‌گذاری کرده است و از این زاویه مهم‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران است که اتفاقاً در آن نیز به مشکلات خود سینمای ایران پرداخته شده است.»
صحبت‌های هوشنگ گلمکانی در باره‌ی مستند «موج نو» بخش دیگری از جلسه‌ی نمایش این فیلم بود. وی حضور برخی شخصیت‌های سینمایی نظیر کیانوش عیاری و شهرام مکری در فیلم را یکی از نکته‌های مثبت فیلم دانست و افزود: «سال‌هاست دچار نوعی انقطاع فرهنگی شده‌ایم و خیلی‌ها تلاش کردند دو فصل از تاریخ زندگی فرهنگی و اجتماعی ما را از هم جدا کنند اما خوش‌بختانه این تلاش‌ها در زمینه‌ی سینما ناموفق بود و به نتیجه نرسید.»
گلمگانی هم‌چنین گفت: «مستند «موج نو» به درستی می‌گوید اتفاقی که در حال حاضر در سینمای ما افتاده ادامه‌ی یک جریان فرهنگی است و بنابراین تصور این که سینمای ایران در سال‌های آغاز دهه‌ی شصت متولد شده اشتباه است.»
وی کیانوش عیاری و شهرام مکری که در بخش‌هایی از فیلم حضور دارند را فرزندان خلف موج نو سینمای ایران دانست و افزود: «زمانی که عیاری در جوانی تصمیم به تجربه‌ی سینما از طریق فیلمسازی گرفته بود دوران تولد موج نو سینمای ایران بود و اگرچه ساخته‌های شهرام مکری هیچ شباهتی به فیلم‌های اولیه‌ی موج نو ندارد اما او هم سینماگری از نسل پس از عیاری و در حقیقت ادامه‌دهنده‌ی راه این فیلمساز به حساب می‌آید.»
گلمکانی هم‌چنین با اشاره به تطور و تحول سبک‌ها و موج‌های مختلف در گذر دوره‌های مختلف گفت: «این‌گونه نیست که کسی یک‌باره تصمیم گرفته باشد موج یا سبک خاصی به وجود آورده باشد و خوش‌بختانه فیلم «موج نو» به خوبی این نکته را نشان می‌دهد.»
وی در ادامه‌ی صحبت‌های خود پرویز شهبازی و اصغر فرهادی را نیز ادامه‌دهنده‌های راه موج نو در سینمای ایران دانست و افزود: «آن‌چه که قبل از فیلم «قیصر» و شروع رسمی موج نوی سینمای ایران اتفاق افتاد متاسفانه جریان ضعیفی بود. من خودم از طرفداران فیلم «خشت و آینه» هستم اما واقعیت این است که این فیلم‌ها جریانی ایجاد نکرد که باعث تغییری جدی در سینمای ایران شود.»
در بخش پایانی جلسه، احمد طالبی‌نژاد در باره‌ی فیلم خود گفت: «این فیلم روایت من از موج نوی سینمای ایران به حساب می‌آید. چنان‌که هر کس دیگری می‌تواند روایت و حتی رویکرد خود را نسبت به چنین موضوعی داشته باشد.»
وی افزود: «واقعیت این است که هر کس فیلم خودش را می‌سازد. اما من با تکیه بر تجربه‌های قبلی خودم تلاش کردم تا با حذف دوربین وارد ماجرا شوم و ببینم چه پیش می‌آید.»
هوشنگ گلمکانی نیز ساخته شدن این فیلم را یک اتفاق خوب در سینمای مستند دانست و افزود: «یکی از ایده‌هایی که سال‌هاست ذهن مرا به خود مشغول کرده پرداختن به جنبههای مختلف افول موج نو در سال‌های قبل از انقلاب است که دلایل مختلفی دارد و روزی می‌توان به آن پرداخت.»
وی گفت: «موج نو این‌قدر جنبههای مختلفی دارد که با انگشت گذاشتن روی آن‌ها می‌توان برای مستندی که در این باره ساخته شده نقطه‌ضعف‌های متعددی دست و پا کرد. اما نباید فراموش کرد که بررسی یک موج یا یک جریان خاص با بررسی کارنامه‌ی آدم‌هایی که در شکل‌گیری آن موج تاثیر داشته‌اند فرق دارد؛ و در تحلیل موضوع، این نکته را حتماً باید در نظر گرفت.»
این وبلاگ تلاش ناچیزیست برای انتشار نوشتههایی دربارهي سینما، تلویزیون و ادبیات.