مستند در مستند/ گزارشی از نمایش فیلم «نجات»
در ابتدای این جلسه که با حضور رضا صائمی به‌عنوان منتقد مهمان برگزار شد، امیرحسین نوروزی، کارگردان مستند یاد شده در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی ناصر صفاریان (مجری برنامه و مسئول جلسه‌های نمایش فیلم) مبنی بر لزوم برخورداری از تخصص در کنار اجرای تعهد در ساخت فیلم‌های مستند گفت: «اتفاقاً به همین دلیل پس از تحصیل در رشته‌ی سینما و ادامه‌ی مطالعات در زمینه‌ی ادبیات نمایشی، در زمینه‌ی ساخت فیلم‌های مستند مشغول کار شدم.»
وی که در فیلم خود به موضوع نجات برخی شهروندان غیرنظامی توسط تعدادی از رزمنده‌های درگیر نبرد با داعش پرداخته، ضمن اشاره به سابقه‌ی فعالیت خود در گروه تلویزیونی «روایت فتح» گفت: «اغلب فیلم‌هایی که تا به حال ساخته‌ام در حوزه‌ی انقلاب و دفاع مقدس بوده و فیلم‌های «پل»، «خوابِ خوشِ بیداری» و «نجات» عمده‌ترین آن‌هاست.»
در ادامه‌ی جلسه، رضا صائمی، مستند «نجات» را وام‌دار مستندهای روایت فتح دانست و افزود: «فارغ از این که چنین فیلمی را بتوان یک مستند جنگی تلقی کرد یا نه، می‌توان گفت «نجات» زیرمجموعه‌ی مستند‌هایی است که به موضوع بحران می‌پردازند و نوعی از جنگ شهری را به تصویر می‌کشند که البته ساز و کار آن با جنگ کلاسیک فرق دارد.»
وی فیلم «نجات» را یک «مستند در مستند» دانست که یادآور روایت ساخت فیلمی در یک فیلم دیگر است: «در این اثر با فرآیند ساخت یک فیلم مستند روبه‌رو هستیم. مستندی درباره‌ی پیوند جنگ با مفاهیم، موقعیت‌های مورد نظر و هم‌چنین فعالیت و کنش رسانه‌ای.»
صائمی با اشاره به شخصیت‌های فیلم که به گفته‌ی او در عین حال که رزمنده هستند به‌عنوان خبرنگار جنگی نیز فعالیت می‌کنند گفت: «یکی از جذابیت‌های این فیلم که در آن تصویری از یک جنگ مدرن غیرشهری و غیرکلاسیک به نمایش گذاشته شده، اشاره به حضور تکنولوژی و فن‌آوری‌های ارتباطی در متن و بطن نبرد با نیروهای داعشی است. در حقیقت می‌توان تصور کرد که اگر جنگ ایران و عراق در سال‌های اخیر و با حضور شبکه‌های اجتماعی قدرتمند و گسترده‌ی امروز رخ داده بود، روایت آن نبرد و مقاومت هشت ساله به طور حتم شکل متفاوتی پیدا می‌کرد.»
در ادامه‌ی جلسه، امیرحسین نوروزی، کارگردان مستند مورد بحث، در پاسخ به نکته‌ی مطرح شده از سوی ناصر صفاریان درباره‌ی ابهام موجود در هویت شخصیت‌های فیلم گفت: «واقعیت این است که آن‌ها خبرنگاران حاضر در واحد تبلیغات جنگ هستند و خبرنگار تلویزیون به حساب نمی‌آیند.»
وی گفت: «در زمان جنگ ایران و عراق هم کسانی بودند که در واحد تبلیغات لشگرها به عنوان رزمنده فعالیت می‌کردند و امروز بخش‌هایی از فعالیت تصویری آن‌ها در آرشیوهای به جا مانده از تصویر جنگ باقی مانده است.»
در ادامه‌ی جلسه، رضا صائمی، معرفی شخصیت‌های اصلی فیلم را یکی از ویژگی‌های مستند «نجات» برشمرد و گفت: «شخصیت‌های این فیلم، جنگجو و رزمنده به حساب نمی‌آیند و بیش‌تر تعدادی نیرو برای نجات و کمک به افراد غیرنظامی هستند که از بد حادثه گرفتار جنگ با داعش شده‌اند. آدم‌هایی معمولی که در فیلم با گوشه‌هایی از حرف‌زدن، شوخی کردن و حتی شکل غذا خوردن‌شان آشنا می‌شویم.»
امیرحسین نوروزی نیز ضمن تایید گفته‌های یکی از تماشاگران که مستند «نجات» را ادامه‌ی فیلم قبلی او (به نام «پل») دانسته بود گفت: «در حقیقت باید گفت تصویرهای مستندی که از شهادت یکی از شخصیت‌های فیلم «پل» وجود داشت پیش‌زمینه‌ی روایت این فیلم را تشکیل داده است.»
نوروزی «نجات» را یک مستند با موضوع بحران دانست و افزود: «در بحرانی که پیش چشم دوربین این فیلم جریان داشت هیچ چیز تحت اختیار من نبود و طبعاً بر اتفاق‌هایی که دلم می‌خواست بیفتد تسلط نداشتم. البته قبول دارم که در چنین صحنه‌هایی امکان هدایت برخی عناصر و جزییات وجود دارد اما واقعیت این است که اجرای چنین تمهیداتی باب طبع من نیست و علاقه‌ای به انجام چنین کارهایی ندارم.»
وی گفت: «از زمانی که این فیلم را ساخته‌ام خیلی‌ها از من می‌پرسند چرا به جای پرداختن به موضوع‌های داخلی درباره‌ی نبرد نیروهای عراقی و داعش فیلم ساخته‌ام. اما نکته این‌جاست که بعید به نظر می‌رسد کسی درباره‌ی اهمیت مقابله‌ی این نیروها با دشمنی در ابعاد داعش تردید داشته باشد؛ و من در این وضعیت بحرانی ترجیح دادم به جای آن که تماشاگر چنین نبرد بزرگی باشم برش‌های کوچکی از آن را در قالب یک فیلم مستند به تصویر بیاورم.»
وی در بخش دیگری از جلسه، در پاسخ به پرسش دیگری از ناصر صفاریان درباره‌ی طراحی مسیر فیلم در وضعیت بحرانی گفت: «این وضعیت به گونه‌ای بود که ممکن بود در نهایت به هیچ چیز نرسیم و فیلم پایان نداشته باشد. به صورت کلی وقتی زندگی بشر از حالت تعادل خارج می‌شود او سعی می‌کند تا به هر شکلی که شده تعادل را به زندگی خود برگرداند. زمانی این تعادل در جنگیدن با دشمن معنا پیدا می‌کند و زمانی دیگر با کنار زدن آوارها و تشکیل یک زندگی کوچک در کنار خرابه‌ها؛ که نشان می‌دهد این تلاش از شکل‌های مختلفی برخوردار است.»
بخش پایانی جلسه‌ی نقد و بررسی فیلم «نجات» به صحبت‌های پایانی منتقد مهمان و جمع‌بندی حرفهای کارگردان فیلم اختصاص داشت. در این بخش، رضا صائمی با اشاره به دوگانگی موجود در گفتار متن فیلم که به گفته‌ی او حس درونی فیلم را تحت تاثیر قرار داده است گفت: «در این فیلم با داستان ملتهبی درباره‌ی جنگ با نیروهای داعشی روبه‌روییم و این در حالی است که فیلم‌ساز که گوینده‌ی گفتار متن نیز هست با صدایی آرام و لحنی ثابت آن را اجرا کرده؛ و این مشابه آرامش موجود در شخصیت اصلی فیلم و تضاد با جنگ و فضایی است که در آن گرفتار شده.»
وی گفت: «البته این دوگانگی کمک کرده تا مستندساز بتواند بر مساله‌ی امنیت و نجات آسیب‌دیدگان جنگ تاکید کرده و آن را به سرانجام مطلوب برساند. اما شاید اگر یک گوینده‌ی حرفهای، گفتار متن فیلم را اجرا کرده بود بهتر می‌توانست این حس را به مخاطب منتقل کند.»
امیرحسین نوروزی در پاسخ به این نکته گفت: «واقعیت این است که من همیشه از انجام دادن کاری که در آن تخصص ندارم گریزان هستم. اما اجرای گفتار متن در فیلم قبلی و همین فیلم، از سر ضرورت انجام شده است.»
وی انتخاب «روایت اول شخص» را مهم‌ترین نکته در این انتخاب دانست و افزود: «در چنین شرایطی انتخاب لحنی که با لحن درونی سازنده‌ی فیلم هم‌سان باشد بسیار دشوار است. ضمن این که معتقدم اضافه کردن احساس بیش‌تر به فیلم، بر عهده‌ی باند صوتیِ اضافه شده به فیلم نیست.»
نوروزی سپس با اشاره به خطرهای موجود بر سر ساخت این‌گونه مستندها گفت: «اگر چه مرگ را مقدر می‌دانم اما مثل همه‌ی آدم‌ها سعی می‌کنم از خودم در مقابله با خطرها محافظت کنم.»
وی گفت: «از نظر من حضور در میدان نبرد با نیروهای داعش به همان اندازه خطرناک است که حضور در خیابان‌های شلوغ و پرتردد شهر تهران؛ و چه‌بسا روبه‌رو شدن با انبوه خودروها و موتورهایی که گاهی با شتاب به سوی آدم هجوم می‌آورند ترسناک‌تر از حضور در جبهه‌ی نبرد و مثلاً روبه‌رو شدن با حجم انفجارها و شلیک گلوله‌هاست!»
نوروزی «نجات آدم‌ها بدون توجه به خط‌کشی‌های اعتقادی و سیاسی» را «مهم‌ترین ویژگی سربازان درگیر نبرد با داعش» توصیف کرد و افزود: «بخش عمده‌ای از عراقی‌هایی که در زمان دولت قبلی عراق، درگیر جنگ با ایران بوده‌اند معتقدند ارتش این کشور بیش‌تر از این که در مقابل نیروهای نظامی کم آورده باشد، در برابر مقاومت توصیف‌ناپذیر مادران، همسران و خانواده‌ی سربازان ایرانی به زانو درآمد؛ و این، مشابه وضعیتی است که خود من نیز با آن روبه‌رو هستم.»
وی گفت: «همسرم خانه‌دار است و با تمام مشکلات از سه فرزند قد و نیم‌قدمان مراقبت می‌کند اما خوش‌بختانه روحیه‌ی مقاوم و خستگی‌ناپذیر ایشان همواره مشوق من بوده؛ و از این نظر من همیشه پشت سر او قرار گرفته و می‌گیرم.»
این وبلاگ تلاش ناچیزیست برای انتشار نوشتههایی دربارهي سینما، تلویزیون و ادبیات.