تکرار ، غافل گیری و باز هم تکرار                                                                                  امین تارخ در نمایی از مجموعه تلویزیونی "اغما"

آنچه که نوشتن درباره مجموعه های ماه رمضان امسال را دشوار – و در عین حال، آسان - می کند قابل پیش بینی بودن اغلب آن هاست ؛ نقطه ضعفی که ریشه اش را می توان در آسان گیری کار در تلویزیون و همین طور دست کم گرفتن هوش و دانش مخاطب جست و جو کرد. البته از نظر دور نباید داشت مجموعه هایی که از چند سال پیش به این سو ، همراه با موسم رمضان، راهی خانه مردم می شود ، به طور طبیعی ، فرمول یا فرمول های از پیش تعیین شده ای دارد که شامل معرفی فضا و شخصیت های داستان در آغاز ، بسط و گسترش آن در میانه و پرداختن به غم انگیزترین لحظه های زندگی داستان و شخصیت ها در شب های قدر است که به طور طبیعی با حذف موسیقی ریتمیک – و احتمالاً آواز تیتراژها – همراه است.
و البته به همه این ها باید تجربه ناشده ها و قواعد محدود در موقعیت های دراماتیک و حساب پس داده را هم افزود؛ نکته ای که باعث می شود نیروهای اهریمنی داستان را از پیش متلاشی شده تلقی کنیم و گمراهی و فریبکاری برخی شخصیت ها را زمینه ای برای توبه کاری یا پشیمانی آن ها در انتهای داستان بدانیم. شاید به همین دلیل سازندگان مجموعه اغما فقط تا پایان پنج شش شب نخست موفق شدند برگ برنده را در دست داشته باشند و تماشاگران را سرگرم کنند. این مجموعه درست در جایی به پایان رسید که مخاطبان مجموعه ، در خلسه تیتراژ پایانی با این شاه بیت رو به رو شدند: « گر نیک و بد نزد خدا یکسان بُدی در ابتدا / با جبرئیل ماه رو ، ابلیس هم سیماستی».
در نگاهی عمیق تر اغما را باید نسخه مردانه او یک فرشته بود ( علیرضا افخمی) به حساب آورد ؛ مجموعه ای که دو سال پیش پخش شد و فضای فانتزی / ماورایی آن شباهت بسیار زیادی با ماجرای فریبکاری های الیاس و گمراهی های دکتر پژوهان در اغما داشت. جالب این که در نگارش فیلمنامه این مجموعه ، نام طراح سوژه (داریوش مختاری) بعد از افخمی آمده ؛ کسی که حالا در زمینه مجموعه سازی برای تلویزیون ( آن هم در مناسبت های موسمی) یک متخصص تمام عیار به حساب می آید و حضور هم زمان او در مقام ناظر کیفی یکی دیگر از مجموعه های امسال ( یک وجب خاک) بر این تخصص مُهر تایید می زند.
البته مجموعه های رمضان امسال ، غافل گیری هم کم نداشت. جدا از فاصله گرفتن برنامه سازان تلویزیونی در تیپ سازی های نخ نما شده (که مهم ترین و جدی ترین شان را باید در فیزیک ظاهری و لباس شخصیت الیاس جست و جو کرد) شاید مهم ترین غافل گیری را باید شکل گیری یک تخصص تازه در راستای فیلمنامه نویسی (به سبک ایرانی) دانست ؛ تخصصی به نام «نویسنده گفت و گوها» که سال هاست در کنار خرده گیری منتقدان (به این شیوه فیلمنامه نویسی) توسط برخی نویسندگان سرشناس به صورت پنهانی انجام می شود و این بار به شهادت تیتراژ میوه ممنوعه توسط علیرضا نادری علنی شده ؛ شیوه ای تثبیت شده در صنعت سینمای دیروز و امروز که خیلی زودتر از این ها باید جدی گرفته می شد. حاصلش را هم در همین بخش های پخش شده از میوه ممنوعه می توان دید ؛ گفتارهایی به شدت دراماتیزه شده که گاه از صنعت جناس بهره می برد تا به گفتار آهنگین – و شعر – نزدیک باشد ، و گاه ، آن قدر سترون و خالی است که به گفتارهای شکسته و گاه ، غیرطبیعی مردم عادی کوچه و بازار تنه می زند. به همین نسبت ، کارگردانی این مجموعه هم که تازه ترین دست پخت حسن فتحی به شمار می آید چنین وضعیتی دارد. تلاش فتحی که در یک خوش شانسی بی سابقه ، در این فصل و از دو شبکه مختلف ، دو مجموعه (میوه ممنوعه و مدار صفر درجه) را در حال پخش دارد بر این بود تا داستان مورد نظر خود را با کم ترین لکنت و بیش ترین تاثیرگذاری بسازد.و به نظر می رسد گرته برداری موفق او از حکایت شور آمیز و پند آموز "شیخ صنعان و دختر ترسا" (که به تعبیری از مجموعه پر طرفدار شب دهم به تار و پود میوه ممنوعه راه پیدا کرده) اینک به نتیجه رسیده و یکی از جسورانه ترین تابوهای داستان پردازی در تلویزیون ( یعنی عشق در پیرانه سری) را عینیت بخشیده است. گیرم طبع آزمایی او در ارائه یک دوئل زنانه ( فصل دیدار قدسی و هستی در بیابان) با منطق روایی تطابق چندانی نداشته باشد و بر کشف دوباره علی نصیریان در اجرای شاه نقش ها سایه بیاندازد.
البته این سنت شکنی ، تازه ترین ساخته سعید سلطانی (شکرانه) را هم در بر می گرفت ؛ مجموعه ای که با وجود تمام لکنت ها و کم توانی ها در طرح و روایت داستان ، تماشاگران سفره های افطار را به ضیافتِ پاره هایی از تن ایران زمین برد؛ فارسی زبانان مرزهای همسایه که به دلیل تنوع در تصاویر و جذابیت های جهان گردی تاجیکستان ، از این پس [احتمالاً] میزبان فیلمسازان و مجموعه سازان بیش تری خواهند بود.
در همین مسیر شاید باید یک وجب خاک (علی عبدالعلی زاده) را معمولی ترین مجموعه این فصل ، و چکیده و خلاصه شده تولیدات ماه رمضان در گذشته - و آینده- دانست ؛ مجموعه ای که سازندگانش تلاش کردند تا در غیبت رقیب قابل اعتنا از زبان طنز بهره بگیرند و مصائب تمول و پول دار شدن را به مردم خوب و خاکی جنوب شهر نشان بدهند ؛ جایی که از گذشته تا امروز ، آبشخور فیلمفارسی های رویاپرداز بوده و هر وقت در کنار صمیمیت و صداقت و معنویت ، صحبت از پیوند میمون طبقات مختلف جامعه بوده ، دوربین فیلمسازان ، گاهی به طور موقت به آن جا سرک کشیده است!

این نوشته نیز به همراه گفت و گوی ستون بالایی در ماهنامه صنعت سینما (شماره ۶۳) به چاپ رسیده است.